Bước Thịnh Suy Của Các Triều Đại Phong Kiến Trung Quốc – Nhà Tần – Hán – Nguỵ Tấn Và Nam Bắc Triều

Nhưng, giá trị của bộ Tư Trị Thông Giám chẳng những không bị mất đi bởi sự sụp đổ của triều đình Bắc Tống, mà trái lại, nó còn theo đà diễn biến của thời gian, ngày càng được các nhà thống trị của các triều đại kế tiếp vô cùng trọng thị. Ngày nay, những trước tác lịch sử ưu tú thời cổ đại trong đó có cả bộ Tư Trị Thông Giám vẫn là di sản quí báu đáng trân trọng của chúng ta.
Một trong những nguyên nhân quan trọng để chúng ta trọng thị những trước tác lịch sử như bộ Tư Trị Thông Giám, là vì những trước tác đó chẳng những cung cấp cho chúng ta những sự thật về lịch sử, mà còn thể hiện một cách rõ ràng và xác đáng cách nhìn lịch sử và cách tổng kết kinh nghiệm lịch sử của các tác giả. Cho dù thời đại đã khác, chúng ta không hẳn hoàn toàn đồng ý với quan điểm của họ,hoặc chỉ có thể xem quan điểm của họ là một đối tượng để phê phán, nhưng có một điều cần phải khẳng định, đó là những kinh nghiệm lịch sử cụ thể mà họ đã tổng kết là có giá trị vĩnh hằng.
Sự phát triển của lịch sử có qui luật cơ bản của nó, điều đó không thể dùng ý chí của mọi người để thay đổi, mà nó là tất nhiên. Nhưng, bất cứ giai đoạn phát triển nào của xã hội, bất cứ một triều đại nào, bất cứ một nhà vua nào, bất cứ một sự kiện nào đều có tính ngẫu nhiên của nó không thể dựa vào một qui luật cụ thể nào đó để xuất hiện hoặc biến mất đi, cũng như để hưng thịnh và suy vong. Ở một mức độ lớn trực tiếp ảnh hưởng đến những con người và sự việc đó là do nhân sự chứ không phải do thiên mệnh; là do nhân tố ngẫu nhiên chứ không phải chỉ có một khả năng tính duy nhất.
Chỉ lấy lịch sử Trung Quốc mà nói, thì xã hội phong kiến đã chiếm một phần lớn trong các thời kỳ lịch sử mà hiện nay chúng ta được biết. Nếu chỉ nghiên cứu những qui luật chung của xã hội phong kiến, chỉ nhìn một quá trình lâu dài từ sản sinh, phát triển đến tiêu diệt của xã hội đó, thì không có cách nào vươn lên của xã hội phong kiến, trong thòi kỳ giai cấp địa chủ được gọi là giai cấp mới hưng thịnh, thì vẫn có những vương triều bắt đầu suy sụp và đi tới diệt vong, trong khi đó, một vương triều mới đang mạnh mẽ vươn lên thì vẫn không thoát khỏi đặc tính của xã hội phong kiến, cũng như một nhóm vua chúa khác đạt được thành công cũng không thể đại biểu cho quyền lợi vương triều tiếp tục phát triển đến ba bốn trăm năm, mà cũng có những vương triều chỉ tồn tại trong một vài mươi năm, thậm chí đã chết trong trứng nước? Tại sao đều chỉ là người đại biểu cho giai cấp địa chủ, lại có những nhà vua có thể mở rộng được cương thổ, nhưng cũng có những nhà vua chỉ biết cắt đất và bồi thường tiền? Có những nhà vua sống một đời sống thanh đạm ít ham muốn, mà cũng có những nhà vua thích xa hoa cực độ? Tại sao cùng chung một giai cấp mà có kẻ trung người gian, kẻ hiền người ngu, và cùng chung là trung thần, mà kết quả lại hoàn toàn khách nhau?
Tất nhiên chúng ta cần phải đặc biệt trọng thị đối với việc nghiên cứu tính phát triển tổng thể và tính qui luật của lịch sử, vì chỉ có làm như vậy chúng ta mới có thể nắm bắt được phương hướng lớn của lịch sử, mới có thể giữ được niềm tin tất thắng và theo đuổi một cách kiên trì đối với sự nghiệp của chúng ta. Nhưng, làm như vậy không có nghĩa là có thể xem thường những kinh nghiệm lịch sử cụ thể và những kinh nghiệm mang tính chất chung. Vì nếu chúng ta không trọng thị thứ kinh nghiệm đó thì những gì mà chúng ta theo đuổi chưa chắc có thể đạt được kết quả như dự kiến. Hơn nữa, đối với cá nhân và một bộ môn mà nói, thì loại kinh nghiệm đó càng mang tính chất thiết thực và gợi mở, càng dễ hình thành trí tuệ của mình càng dễ chuyển hoá thành của cải của mình.