Tâm lý học là ngành khoa học quan trọng chỉ ra con đường, cơ chế lĩnh hội môn học, lưu giữ và vận dụng chúng để đáp ứng các đòi hỏi của người học phục vụ xã hội.
Trong lĩnh vực ngôn ngữ, Tâm lý học chỉ ra các bình diện tâm lý ngôn ngữ của ngôn ngữ, lời nói, hoạt động lời nói, các loại hình lời nói (nghe, nói, đọc, viết, dịch và nghĩ), các hình thái lời nói (bên trong, bên ngoài) cũng như cấu trúc, cơ chế lời nói, các quá trình tiếp nhận và sản sinh lời nói, ý và nghĩa của phát ngôn và các con đường, cách tiếp cận, biện pháp hình thành những vấn đề được nêu, đặc biệt là cách vận dụng, đưa ra yêu cầu tâm lý đối với dạy học ngôn ngữ, tiếng mẹ đẻ và tiếng nước ngoài, cũng như những điều khác về tâm lý ngôn ngữ.
Cuối thế kỉ XIX, đầu thế kỉ XX, Tầm lý học nội quan thế giới coi tâm lý là phản ánh hiện thực khách quan vào đầu óc con người và giải thích các hiện tượng tâm lý đó trong khuôn khổ đầu óc con người, rơi vào bế tắc, khủng hoảng. Đi tìm lối thoát ra khỏi cuộc khủng hoảng này đã có nhiều trường phái Tâm lý học ra đời như Tâm lý học Gestan (ở Đức và các nước phương Tây), Tâm lý học Hành vi (ở Mỹ) và muộn hơn là Tâm lý học Hoạt động (ở Liên Xô, Nga ngày nay). Sau này, những giai đoạn sau của thế kỉ XX và ngày nay, có thêm nhiều trường phái Tâm lý học khác nữa về tâm lý con người, nhưng Tầm lý học Hoạt động vẫn là một lý thuyết tin cậy về tâm lý người.
Người sáng lập Tâm lý học Hoạt động là L.s. Vygotsky, sau này được giới Tầm lý học thế giói đánh giá là một trong hai nhà tâm lý học kiệt xuất nhất của thế kỉ XX (và nhà Tâm lý học Thuỵ Sĩ J. Piaget).
A.R. Luria đã tóm tắt quan điểm phương pháp luận tìm kiếm và xây dựng nền Tâm lý học mới của L.s. Vygotsky bằng một câu nói nổi tiếng, được trích dẫn rộng rãi trong các công trình Tầm lý học Hoạt động sau đó. Câu nói ấy là: “Để giải thích những hình thức phức tạp nhất của đời sống ý thức con người cần phải vượt ra khỏi giới hạn của cơ thể, đi tìm nguồn gốc của hoạt động ý thức và hành vi “mang tính phạm trù” này không phải từ trong chiều sâu của khối óc, chiều sâu của tinh thần, mà trong những điều kiện sống bên ngoài, trước tiên trong những điều kiện của cuộc sống xã hội, trong những hình thức lịch sử – xã hội của sự tồn tại con người” (Luría A.R, Ngôn ngữ và ý thức, Nxb Đại học Tổng hợp Moskva, 1979, tr14). Đây là linh hồn của quan điểm duy vật biện chứng và duy vật lịch sử về xem xét và giải quyết vấn đề tâm lý, ý thức người và cả vấn đề ngôn ngữ, tiếng mẹ đẻ và ngoại ngữ.
Những điều kiện sống bên ngoài đó được L.s. Vygotsky nhìn thấy trong hoạt động thực tiễn của triết học Marx-Lenin, hòn đá tảng và tiêu chuẩn của chân lí khách quan và ông đã vận dụng vào xem xét, nghiên cứu tâm lý học, coi hoạt động của con người không chỉ là môi trường biểu lộ, mà còn là nguyên nhân, điều kiện, con đường, phương thức hình thành tâm lý, ý thức, là chính tâm lý có bản chất lịch sử, văn hoá, xã hội. Chính vì vậy Tâm lý học Hoạt động được gọi là Tầm lý học Lịch sử người hay đơn giản là lí thuyết Lịch sử – Văn hoá trong tầm lý học. Tâm lý học Hoạt động ngay từ khi ra đời cho đến nay luôn là một điểm sáng, đáng tin cậy về mặt khoa học và do đó vẫn còn chỗ đứng trong thế kỉ XXI, sẽ mãi là một thành tựu khoa học đáng tin cậy về tâm lý người. Tầm lý học Hoạt động đã có những phát hiện, những thành tựu khoa học to lớn, có nhiều ứng dụng vào cuộc sống, trong đó có dạy học, kể cả dạy học ngoại ngữ và còn có nhiều nội dung chưa được suy ngẫm thấu đáo để áp dụng vào dạy học và cuộc sống.
Trong thời gian mấy chục năm qua làm công tác giảng dạy Tâm lý học cho sinh viên, học viên cao học và nghiên cứu sinh các chuyên ngành ngoại ngữ, tôi đã vừa dạy, vừa nghiên cứu để có nội dung giảng dạy phù hợp với đối tượng người học ngoại ngữ. Cũng trong thời gian đó tôi có viết và cho đăng một số kết quả nghiên cứu này trong các sách chuyên khảo (Cơ sở tâm lý học dạy học ngoại ngữ, 2008 và Những bình diện tâm lý ngôn ngữ học, 2013, Nhà xuất bản Đại học Quốc gia Hà Nội) và dưới dạng các bài báo khoa học trong các kỷ yếu hội thảo khoa học và trên một số tạp chí khoa học chuyên ngành. Các bài viết đều được tiến hành theo quan điểm của Tầm lý học Hoạt động, vừa giới thiệu những tư tưởng, nội dung khoa học của Tâm lý học Hoạt động, vừa vận dụng vào dạy học ngoại ngữ, đặc biệt là đưa ra những yêu cầu tâm lý đối với dạy học ngoại ngữ để các nhà giáo dục ngoại ngữ có thêm tư liệu khoa học xây dựng lí luận, nội dung và phương pháp dạy học ngoại ngữ khoa học. Trong sự phát triển của dạy học ngoại ngữ ngày nay, tôi nhận thấy nội dung những bài viết này vẫn còn tính thời sự, tính cần thiết, cũng như ý nghĩa khoa học và thực tiễn. Đó chính là lí do khiến tôi tập hợp những bài viết của mình để tuyển chọn và biên soạn thành cuốn sách “TÂM LÝ HỌC VỚI DẠY HỌC NGOẠI NGỮ” để người đọc dễ theo dõi, tham khảo và áp dụng vào dạy học ngoại ngữ khi cần thiết.
Nội dung của tuyển tập “TÂM LÝ HỌC VỚI DẠY HỌC NGOẠI NGỮ” gồm 2 phần chính và phần phụ lục dưới đây:
Phần thứ nhất gồm những bài báo có nội dung trực tiếp về Tâm lý Ngôn ngữ học với dạy học ngoại ngữ.
Phần thứ hai gồm những bài báo có nội dung về Tâm lý học với dạy học ngoại ngữ.
Phần phụ lục là một số bài báo về giáo dục học với dạy học ngoại ngữ.
Bên cạnh đó là một số bài viết liên quan đến chất lượng công trình luận án tiến sĩ Tầm lý học.
Các bài báo khoa học trong tuyển tập “TÂM LÝ HỌC VỚI DẠY HỌC NGOẠI NGỮ” là những công bố trong các kỷ yếu hội thảo khoa học và trên những tạp chí khoa học chuyên ngành khác nhau, ở những thời điểm khác nhau, theo những yêu cầu riêng của từng hội thảo và tạp chí, nên những nét riêng đó được thể hiện khá rõ qua mỗi bài viết; hơn nữa mỗi bài viết thường giải quyết gọn một vấn đề nên có một vài ý nhỏ bị trùng lặp ở một vài bài viết khác. Chúng tôi vẫn giữ nguyên nội dung và hình thức các bài đã công bố, không thêm bớt hoặc biên tập lại, mà chỉ biên tập lại việc dịch tên các nhà khoa học, các địa danh nước ngoài và danh mục tài liệu tham khảo theo cách phiên âm từ tiếng Anh như quy định hiện hành để thống nhất trong cuốn sách.
Hy vọng cuốn sách sẽ là tài liệu tham khảo bổ ích cho những người làm công tác nghiên cứu, quản lí, dạy học và sinh viên, học viên, nghiên cứu sinh trong các lĩnh vực Tâm lý học, Ngôn ngữ học và khoa học ngoại ngữ.
Nhân dịp cuốn sách “TÂM LÝ HỌC VỚI DẠY HỌC NGOẠI NGỮ” ra đời, tôi xin chân thành cảm ơn Ban Tổ chức các Kỷ yếu Hội thảo và Tạp chí Khoa học đã đăng bài; các đồng nghiệp, bạn bè đã động viên và giúp tìm kiếm tư liệu trong thời gian qua và Nhà xuất bản Đại học Quốc gia Hà Nội đã tạo mọi điều kiện thuận lợi để cuốn sách được xuất bản. Trong quá trình tuyển chọn và xuất bản cuốn sách khó tránh được sơ suất, thiếu sót, rất mong được bạn đọc góp ý xây dựng.
Hà Nội, tháng 8 năm 2019
Tác giả
NGND.GS.TS. Trần Hữu Luyến
